در قرن چهارم هجری عواملی پدید آمد که بر وسعت یافتن تشیع و نیرومندشدن شیعه کمک بسزایی کرد. سستی ارکان خلافت بنی‌عباس و ظهور پادشاهان آل‌بویه مواردی از این دست بود.

   معزالدوله یکی از پادشاهان سلسله آل‌بویه در سال 334‌ق با محاصره بغداد و برکنارکردن المستکفی بالله خلیفه عباسی بر این شهر دست یافت و به جای او المطیع‌لله را به خلافت نشاند. احمد معزالدوله که از طرف خلیفه به لقب امیرالامرا ملقب گردید، در زمان حکومتش به سبب شیعه بودنش و نفوذ کامل در مرکز خلافت بغداد، به اقداماتی دست زد که قدرت شیعیان را از گذشته افزون‌تر نمود به طوری که به اتکاء قدرت معزالدوله قد علم کردند و آزادانه به تبلیغ مذهب و انجام آیین‌ها و شعائر دینی پرداختند.

   ازجمله اقدامات معزالدوله می‌توان به آشکارنمودن دو آیین و رسم شیعیان، عزاداری شیعیان در روز عاشورا و جشن عید غدیر یا غدیر خم اشاره نمود که یکی به جهت تعزیت‌تر شهادت امام حسین(ع)  و دیگری به یمن انتصاب حضرت علی(ع) به عنوان تنها جانشین ایشان، عزاداری و جشن گرفته می‌شد.

   طبق شواهد بدست آمده از متون تاریخی، معزالدوله در 18 ذیحجه سال 352 ق مطابق با ژانویه 964 م اولین‌بار روز غدیرخم را عید اعلام و حکم برپا نمودن جشن و سرور و آذین بستن و افروختن آتش و نواختن موسیقی را صادر کرد. این رسم در بقیه احوال حکومت معزالدوله و در اثنای حکومت پسرش،‌ عزالدوله نیز برگزار گردید. اما برخی راویات دینی و نقل‌قول‌های بزرگان خلاف آن را اعلام می‌دارد و عید اعلام کردن چنین روزی را به شخص پیامبر(ص) نسبت داده‌اند. درهمین خصوص و به نقل از کتاب دایره‌المعارف تشیع آمده است: پیامبر(ص) درمورد عید غدیر فرموده است که: روز غدیرخم برترین عیدهای امت من است. خدای تعالی مرا امر کرد تا برادرم علی‌بن‌ابی‌طالب(ع) را رهبر امت خود قرار دهم تا پس از من به او اقتدا کنند... . پیامبر بعد از اعلام ولایت از منبر پایین آمدند و مردم گرد حضرت جمع شدند و با صدای بلند با زبان و دست بیعت کردند. درحالی که رسول خدا(ص) می‌فرمودند: هَنِّؤُنی به من تبریک بگویید. به من تبریک بگویید. پس از پیامبراکرم(ص) حضرت‌علی(ع) همچنین امام محمدباقر و امام‌   جعفر صادق و امام علی‌بن‌موسی‌الرضا(ع) و سایر ائمه هدی(ع) غدیر را مطرح کرده و روز غدیر را عید‌    می‌گرفته‌اند و به مردم یادآوری می‌کردند که: غدیر بزرگترین عید اسلام است.

     با بیان چنین روایاتی نمی‌توان معزالدوله دیلمی را نخستین شخصی دانست که روز عید غدیر را عید قرار داده و بیان این مسئله بنابر گفته محققان و اندیشمندان شیعی، این مسئله از سوی برخی از مخالفان نوشته شده و از بدعت‌های شیعه بوده است و باید آن را کلامی بی‌اساس و از روی تعصب دانست. دلیل بر این مدعا نقل مسعودی (346 ق) در کتاب التنبیه و الاشراف است که گفته: شیعیان ولادت امیرالمؤمنین(ع) را جشن می‌گرفته‌اند، چه رسد به غدیر! در روایتی از کلینی (م 329 ق) فرموده که شیعیان غدیر را جشن می‌گرفته‌اند و در روایتی فرات می‌گوید: حضرت رضا(ع) در روز هیجدهم ذی‌الحجه عید می‌گرفتند و مراسم جشن داشتند. این روایت را در سنه 259 ق نقل    می‌کند، که شاهد است بر جشن غدیر را توسط خود حضرت رضا(ع)، که در سند 203 ق به شهادت رسیدند. در حالی که معزالدوله فرمان عید را در سند 352 ق صادر نمود. از همین رو   می‌توان معزالدوله را آشکارکننده و ترویج‌دهنده عید و آیین سرور و جشن غدیر دانست نه‌   بنیان‌گذار و پدید آورنده عید. به هر ترتیب عیدی منصوب و آیین و رسوماتی متداول کشت که ذکر و توصیف آنها می‌تواند تا حدودی ما را بر اهمیت، چگونگی و کیفیت و مسائل جانبی موافقان و مخالفان برگزاری این جشن بزرگ آگاه و آشنا سازد.

   در چگونگی و نحوه برگزاری چنین جشنی در زمان آل بویه آمده است: دراین روز به دستور معزالدوله همه شهر را آراسته و آذین بستند، آتشی عظیم برپا داشتند، و طبل‌‌ها به صدا درآمد و در شیپورها می‌دمیدند، جشن و سرور عمومی برپا گردید و برخلاف روز عاشورا که مغازه‌ها و دکاکین را می‌بستند، رسم باز نگاهداشتن دکاکین و مغازه‌ها تا صبح دایر گشت. یکی از شعائر دینی این دوران به جاآوردن نماز عید بود. به ظاهر در این روز علاوه بر برپایی جشن و سرور قربانی کردن شتر نیز رواج داشته است چنانکه ابن‌الجوزی و همدانی در این‌باره نقل کرده‌اند: «معزالدوله دستور داد: در روز عید غدیر، مردم – برخلاف روز عاشورا که درحال اندوه و ماتم به سر می‌بردند – اظهار سرور و شادمانی بکنند، خیمه‌ها به‌پا نمایند و آنها را بیارایند. در شب عید غدیر، در محل شرطه،‌ آتش افروختند و طبل و شیپور زدند. بامدادان، شتری قربانی کردند و به زیارت مقابر قریش رفتند. مراسم عیدغدیر، سال‌ها به همین ترتیب برپا می‌شد. باز ابن‌الجوزی درضمن وقایع سال 389 گفته است که شیعه در کرخ و باب‌الطاق، بنابر عادت جاری خود، در روز عیدغدیر خیمه‌های بزرگ برپا داشتند و جامه‌های زیبا بر آنها آویختند و اظهار سرور کردند. در شب عید،‌ آتش افروختند و بامداد. شتری نحر کردند.»

   هرچند چنین اوامر و دستوراتی از سوی حاکم و انجام آنها از سوی مسلمین تا به نفع شیعیان بوده و آنان را در تبلیغات دینی و انجام شعائر مذهبی آزاد می‌گذاشت اما به مرور و به سبب بروز اختلافاتی بین مسلمان بر سر جانشینی حضرت علی(ع) برگزاری چنین جشنی نه تنها باعث تعظیم شعائرالله و شادی اهل بیت(ع) نمی‌شد، بلکه زمینه‌ساز و منشأ اختلافات مذهبی و تیرگی روابط هم فرقه‌ای‌های شیعیان و اهل سنت نیز می‌گشت. به‌طوری که با برپایی سوگواری و جشن به واسطه این دو رویداد، همواره در پایتخت (بغداد) آشوب‌ها به پا می‌شد و گاه میان این دو فرقه برخوردهایی نیز پدید می‌آمد. واکنش خشونت‌آمیز سنیان به‌ویژه حنابله در روز عاشورا سال 353 ق نمونه‌ای از این درگیری‌ها بود. از سوی دیگر، سنیان با پی بردن به تأثیر اجتماعی و روانی مراسم شیعیان و در واکنش نسبت به اقدام آنان، دو مراسم یادبود بدعت نهادند. آنها در ادامه مراسم عاشورا (در 18 محرم) زیارت آرامگاه مصعب بین زیبر در ناحیه مسکن را مرسوم کردند و هشت روز پس از عید غدیر خم،‌ یوم الغار را به یاد بود  روزی که حضرت محمد(ص) و ابوبکر در سر راه خود به مدینه به غاری پناه بردند؛ جشن گرفتند و همچون شیعیان مراسمی مذهبی برپا داشتند. این مراسم رقابت‌آمیز دلالت و نشانه قدرت و کشمکش‌های رقابت‌آمیز متعاقب با آن بودند.

   یک سال بعد و در سال 354 ق هنگامی که مراسم عاشورای در پایتخت انجام می‌شد بلوا و تاراجی آشکارا صورت گرفت و بسیاری از افراد هر دو فرقه- شیعه و سنی-  زخمی و آسیب دیدند.

   اختلاف و نزاع بین شیعه و سنی گاهی در هنگام به پاشدن مراسم عید غدیر از طرف شیعیان نیز رخ می‌داد. ازجمله درسال 371 ق در نزاعی که در عید غدیر میان سنی و شیعه رخ داد، گروهی بسیار کشته شدند.[*] دربعضی از سال‌ها، این اختلافات، جنگ و خونریزی‌ها باعث می‌شد حکام، وزیران و یا صاحب شُرطه‌ها، از انجام مراسم جلوگیری به عمل آورند. به‌عنوان مثال: عمیدالجیوش (ابوعلی پسر استاد هرمز) که از طرف بهاءالدوله،‌ متصدی امور عراق بود. در سال 392 ق مانع برگزاری مراسم عید غدیر را از طرف شیعیان شد. با تمام این فصول باید اذعان کرد، هرچند‌      آل‌بویه در نزاع‌های خونینی که گاه به گاه میان شیعیان و سنیان بغداد روی می‌داد؛ اغلب بی‌طرف بودند و حتی یک‌بار معزالدوله، هاشمیان را نیز توقیف کرد تا فتنه را خاموش سازد، اما بی‌تردید شیعیان آن دیار سازمان یافتگی خود را در برابر عامه‌ی سنی مذهب مدیون غلبه آل‌بویه به‌ویژه معزالدوله بودند که فرمان داد در روز عاشورا آیین سوگواری امام حسین(ع) برپا شود و مردم در عید غدیر به جشن و شادی بپردازند. اگر چه سنیان هم در مقابل روزهایی را برای عزاداری و جشن برپا داشتند ولی آنچه معزالدوله نهاد؛ رسمی شد که پس از او برجای ماند.

   به عبارتی آل بویه‌ها توانستند به عنوان حاکم مطلق در این سرزمین خلافت (332 و 447 ه . ق) مقاومت و مخالفت سنیان را درمقابل تبلیغات شیعیان سخت محدود نموده و در بین‌النهرین و به طور قطع در ایران اعیاد و سوگواری‌های شیعیان – مثل عاشورا و عید غدیر – را به نام روز عزا و عید عمومی رایج سازند.

     -      محمدجواد مشکور؛ تاریخ ایران زمین؛ انتشارات اشراقی، تهران، 1372، ص 176.

  -       جوئل.ل.آمرمی؛‌احیای‌فرهنگی‌درعهد‌آل‌بویه؛‌ترجمه‌محمدسعیدحنای‌کاشانی،‌مرکز‌نشردانشگاهی، تهران، 1375، ص 81-80.

  -     دایره المعارف تشیع (جلد11)؛ ص 526- 527.

-     همان.

-   مفیزالله کبیر؛ ماهیگیران تاجدار؛ مهدی افشار، نشر زرین، تهران، 1362، ص 339.

-     علی‌اصغر فقیهی؛ آل‌بویه(نخستین سلسله قدرتمند شیعه)؛ انتشارات صبا، تهران، 1365، ص 469.

-     همان، ص‌470 و غلامرضا افصافپور؛ ساخت دولت در ایران (از اسلام تا یورش مغول) جلد 1 و 2؛ امیرکبیر، تهران، 1356، ص 25.

-    پی،ن، رشیدوو؛ سقوط بغداد و حکمرانی مغولان در عراق؛ ترجمه اسدالله آزاد، انتشارات آستان قدس رضوی، تهران، 1368، ص 42.

-    آمرمی، همان، ص 81-80.

-    رشیدوو، همان، ص 43.

- فقیهی، همان، ص 472-473.

- دایره‌المعارف بزرگ اسلامی؛ مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی، تهران، 1369، ص 640.

- برتولد اشپولر؛ تاریخ ایران در قرون نخستین اسلامی ج1؛ ترجمه جواد فلاطوری، انتشارات علمی و فرهنگی، تهران، 1364، ص 367-368.

*** مارابانظرات خوددرنشرمعارف اهلبیت(ع)یاری دهید***  

نوشته شده توسط شیعه مولا علی (ع)اگر خداتوفیق دهد در پنج شنبه 92/7/18 ساعت 11:20 صبح موضوع | ***استفاده از مطالب باذکرمنبع وفرستادن صلوان باعجل فرجهم مانعی ندارد*** .التماس دعا***لینک ثابت