به گزارش سرویس علمی- فرهنگی مرکز خبر حوزه، حجت‌الاسلام مهدی رستم‌نژاد و آقای مهدی نوید در مقاله‌ای با عنوان «اعجاز رنگ‌ها در قرآن» که در هفتمین شماره از دو فصلنامه «قرآن و علم» منتشر شده است به آثار روانی رنگ و اعجاز در قرآن کریم پرداخته‌اند.

مؤلفان مقاله در باب این موضوع می‌نویسند:‌اعجاز علمی، یکی از ابعاد گوناگون اعجاز قرآن است که از جنبه‌های متفاوتی قابل بررسی می‌باشد. از شگفتی‌های مطرح‌شده در قرآن، مسائل مربوط به رنگ‌هاست که درمورد برخی از آن‌ها، ادعای اعجاز شده است، این نکته قابل تأمل است که در زمان نزول قرآن،‌بشر به هیچ عنوان به آثار رنگ‌ها پی نبرده بود که با اثبات اعجاز علمی در «رنگ‌ها» می‌توان یکی از ابعاد اعجاز علمی قرآن را به جهانیان شناساند.

«مفهوم‌شناسی رنگ»

نویسندگان این نوشتار در مفهوم‌شناسی رنگ می‌نویسند: رنگ یک انعکاس مرئی است که در اثر عبور و انتشار و یا بازتاب ترکیب رنگ‌ها توسط اشیاء به وجود می‌آید، از دیدگاه علمی ثابت شده است که همه رنگ‌ها از تشعشع‌های نور خورشید است و هر شی‌ء به میزان شفافیت و خاصیت جذب و پرتوها، بعضی پرتوها را جذب می‌کند، برخی را باز می‌تاباند، در نتیجه آن شیء را به رنگ پرتوهای بازتاب شده می‌بینیم.

«تاریخچه»

دانش‌های گوناگونی از جمله فیزیک، شیمی، روان‌شناسی، طب و هنر، متصدی بررسی مسئله رنگ ها شده و هر کدام از یک جنبه درباره رنگ‌ها بحث کرده اند و کتاب‌هایی نیز در تأثیرهای روانی رنگ‌ها بر انسان و درمان با رنگ‌ها از سوی دانشمندان غربی نوشته شده است.

در عرصه «رنگ در قرآن مجید» نیز کتاب‌ها و مقالاتی نگاشته شده است؛ مانند کتاب «اعجاز اللوّنی فی القرآن الکریم» به قلم دکتر شهید رضا پاک‌نژاد در کتاب «اولین دانشگاه و آخرین پیامبر» که رساله دکترای اوست که در این نوشتار، در چند مورد ادعای اعجاز می‌کند، از جمله در ذیل آیه «69 سوره نحل» که قدرت شفادهندگی عسل را مربوط به رنگارنگ‌بودن مواد اولیه عسل می‌داند و این را اعجاز قرآن می‌شمارد.

وی در ذیل آیات 28 سوره فاطر و 69 سوره بقره نیز معجزه های مربوط به رنگ‌شناسی قرآن را می‌آورد. در قرن یازدهم میلادی، بوعلی سینا، پزشک ایرانی، در کتاب قانون،‌با اشاره به کاربرد درمانی رنگ‌ها می‌نویسد: رنگ قرمز، فشارخون را بالا می‌برد و رنگ آبی، آن را پایین می‌آورد و رنگ زرد التهاب و درد را کاهش می‌دهد.

«رنگ در قرآن»

مجموع الفاظ قرآنی که بر رنگ‌ها دلالت دارند،سی و پنج کلمه هستند.

قرآن از رنگ‌های قرمز، زرد، سبز، آبی، سفید و سیاه یاد می‌کند،‌ علاوه بر آن به رنگ معنوی (رنگ خدایی) نیز پرداخته است.

قرآن در بسیاری از آیات عنوان کلی رنگ (الوان) را به کار می‌برد و در مواردی نیز از رنگ‌های گوناگون یاد می‌کند. بنابراین آیات دربرگیرنده رنگ را می‌توان به دو دسته کلی تقسیم کرد:

ا-آیاتی که از واژه «لون» یا «الوان» یا «صِبْغَة» استفاده کرده‌اند.

2-آیاتی که از رنگ‌های مختلف نام برده است.

نویسندگان با توجه به بررسی کلی آیاتی که از عنوان کلی رنگ «لون» یا «الوان»،‌استفاده شده ، می‌نویسند: در این مورد،‌ واژه لون یا جمع آن الوان، نه 9 مرتبه، در هفت آیه، ذکر شده است،‌ هفت مورد به صورت جمع و دو مورد به صورت مفرد آمده است، اما واژه «صِبغه»، دو مرتبه و در آیه 128 بقره به کار برده شده است.

آیاتی که واژه لون یا جمع آن الوان، در آنها به کار رفته شامل: «بقره 69»، «روم 22»، «نحل 13»، «نحل 69»، «فاطر27»، «زمر 21»، «بقره 138» می‌باشد.

مؤلفان در ادامه به بررسی آیات گروه اول، با توجه به کنکاشی به منابع تفسیری پرداخته‌اند و می‌نویسند: رنگ‌شناسی از راه‌های خدا‌شناسی است، وقتی انسان به اختلاف رنگ‌ها بیشتر دقت می‌کند، قدرت خدا را بهتر درک می‌کند فخر رازی می‌گوید: شناسایی انسان نسبت به انسان دیگر،‌یا باید به چشم باشد یا گوش و خدا برای تشخیص گوش،‌اختلاف آوازها و آهنگ‌های صدا و برای تشخیص چشم،‌رنگ‌ها و صورت‌ها و شکل‌های مختلف را آفریده است؛ به گونه‌ای که در تمام دنیا نمی‌توان دو انسان را پیدا کرد که از نظر چهره و آهنگ صدا، ‌از تمام جهت‌ها یکسان باشند. (مکارم شیرازی،‌ تفسیر نمونه ج 16 ص 395).

 آنها همچنین خاطرنشان می‌کنند: قرآن مجید، رنگ‌ها را محدود به گل‌ها،‌ میوه‌ها عسل و انسان‌ها نمی‌داند،‌ بنابراین در آیه 13 سوره نحل، می‌فرماید: آنچه را برای شما آفرید، به انواع گوناگون و رنگارنگ درآورد ، نقاش چیره‌دست هستی، پدیده‌ها را متناسب با روح و روان آدمی نقاشی کرد، لذا تنوع رنگ ها، انسان‌ها را از کسالت بیرون می‌آورد و فضایی دل‌پذیر را برای زندگی فراهم می‌سازد. به راستی اگر تمام دنیا،‌ یک‌رنگ بود چه می‌شد؟

دانستن تأثیر روان‌شناختی رنگ ها بر انسان، فهم این دسته از آیات را آسان‌تر می‌سازد و این که در پایان این آیه فرمود: گوناگونی رنگ‌ها،‌نشانه‌ای است برای کسانی که اهل تذکر و تفکر هستند‌،‌ می‌تواند دانشمندان را به سمت تحقیق گسترده‌تر پیرامون آثار رنگ‌ها،‌ رهنمون شود.

نویسندگان با اشاره به این نکته ادامه می‌دهند: تنوع رنگ عسل‌ها،‌از دیگر آیاتی است که واژه الوان را در بر می‌گیرد در آیه 69 سوره نحل، سخن از وحی به زنبور عسل است که چه مسیری راطی می‌کند و ماده‌ای رنگارنگ را تولید می‌کند که شفایی برای مردم است، رنگ‌های مختلف عسل به رنگ های مختلف گل‌هایی مربوط است که زنبور از آن بهره می‌برد.

نویسندگان مقاله در ادامه مطلب به بررسی آیات گروه دوم ( رنگ‌های خاص) پرداخته و رنگ‌های بکار رفته در قرآن را مورد کنکاش قرار داده‌اند و در اولین مورد به رنگ زرد می‌پردازند.

«رنگ زرد»

قرآن در مورد آثار رنگ زرد به سه مصداق «شادبودن»، «مثل آتش بودن» و پژمردگی و زردی گیاهان می پردازد

قرآن کریم در آیه 69 سوره بقره می‌فرماید: « زرد اندک متمایل به پررنگی که ناظرین را به نشاط مسرت می‌رساند...»

رنگ زرد، تحریک کننده فکری است و بر کمبود فکری، روحی مؤثر است و برخی حالات عصبی را آرام می کند شاید به همین خاطر است که این رنگ، برای اتاق مطالعه پیشنهاد شده است رنگ زرد، گرم کننده و از رنگ‌های گرم است و آزمایش‌های روان شناختی،‌ثابت کرده که زرد زیاد، خوشحالی بخش است.

همچنین رنگ زرد باعث افزایش سوخت و ساز بدن است و چون از بقیه رنگ‌ها زودتر دیده می شود، بیشتر از بقیه رنگ ها برای جلب توجه استفاده می شود.

آنها همچنین می‌افزایند: قرآن در آیه 69 سوره بقره که در مورد رنگ «گاو بنی اسرائیل» سخن می‌راند، می‌فرماید: «رنگ آن، بینندگان را شاد می‌کند»، صراحت دارد که مسرت بخش بودن، اثر رنگ زرد گاو است بنابراین قرآن کریم چهارده قرن در این آیه، به اثر شادی آفرین رنگ زرد اشاره و یک قانون کلی درباره تأثیر رنگ‌ها بیان نموده است و این نکته ای است که دانشمندان در قرون اخیر بدان اشاره کرده‌اند.

نگارندگان در دومین مصداق رنگ زرد می‌افزاید: یکی دیگر از کاربردهای قرآنی رنگ زرد، درباره آتش جهنم است که در آیه 33و32 سوره مرسلات اشاره شده است. در آن آیات می‌فرماید: «که آن آتش شراره‌هایی همچون قصر می‌افکند چنان که گویی خصوصیات آن همچون شتران زرد است». شاید وجه شبه در تشبیه شراره‌های آتش به شتران زرد مو، حرارت و گرمی همراه با درخشش نور خیره‌کننده زرد باشد این تشبیه در واقع حکایت از گرما و درخشندگی شراره‌های آتش نیز دارد.

پژمردگی و زردی گیاهان، سومین مصداقی است که نویسندگان طبق آیه 21 سوره زمر به آن می پردازد و می‌نویسند:‌ خداوند در این آیه، رنگ زرد را برای حالت پژمرگی و مرگ به کار برده است که با کاربرد آن در آیه 69 سوره بقره که رنگ زرد را مسرت‌بخش معرفی می‌کند، در تعارض است. گویا این اختلاف تعبیر، به خاطر رنگ‌های زرد است. زرد گاهی سیر و پررنگ و گاهی بی‌حال و کم‌رنگ است. زمانی طلایی رنگ و برخی مواقع هم مایل به قهوه‌ای است که هر کدام آثار مخصوص خود را دارند.

«رنگ سبز»

نویسندگان مقاله درباره آثار رنگ سبز می‌نویسند: رنگ سبر زیباترین رنگی است در قرآن مطرح شده است و در چند آیه به بساط بهشتیان و لباس‌های ابریشمی و حریرهای سبرزنگ آنان اشاره شده است،‌ همچنین گیاهان سبز هم چندبار در قرآن تکرار شده است. رنگ سبر، انتقال‌دهنده شادی، انبساط خاطر و بهجت است و نماد رویش، حیات و زندگی می‌باشد.

نگارنده در ادامه، آیات مرتبط با رنگ سبز را مورد بررسی قرار داده است.

«رنگ قرمز»

مؤلفان درباره رنگ قرمز می‌نویسند: رنگ قرمز انرژی‌دهنده و محرک بسیار قوی است. به گفته بوعلی سینا، فشار خون را بالا می‌برد و جزء رنگ‌های گرم است به هضم غذا کمک می‌کند و سفره قرمز، اشتها را زیاد می‌کند.

آنها همچنین با توجه به آیه 27 سوره فاطر ادامه می‌دهند: خداوند در این آیه به اختلاف رنگ راه‌ها و خطوط ایجادشده و رگه‌های کو‌ها اشاره می‌کند که گاهی به رنگ قرمزند و این که خدا از میان همه رنگ‌ها، رنگ قرمز را بین سفیدو سیاه ذکر کرده است، شاید به خاطر غلبه آن میان کوه‌ها باشد و شاید دلائل دیگر داشته باشد که کشف نشده است. به هر حال با اندک تأمل در این آیه، به جایگاه رنگ قرمز در زمین‌شناسی پی می‌بریم، زیرا کوه‌های سرخ رنگ، منبع عظیم آتشفشانی و پیوشته در تلاطم هستند و نماد اصلی این کوه‌ها، گرم وفعال بودن آنهاست.

«رنگ آبی»

چهارمین رنگی که نگارندگان به آن پرداخته اند رنگ آبی می‌باشد این رنگ در قرآن سوره طه آیه 102 به معنای حزن و اندوه به کار رفته است.

رنگ آبی در این آیه، دلالت بر ترس و وحشت نمی‌کند، مگر این که با رنگ سیاه ترکیب شود. واژه «زُرْقا»،‌ »آبی پررنگ» است،‌برعکس آبی باز و کم‌رنگ، که همان رنگ آسمان و دریاهاست که بسیار آرام‌بخش است.

در ادامه به بررسی رنگ آبی پررنگ و آبی کم‌رنگ پرداخته و می‌افزایند: قرآن هیچ‌گاه بر خلاف حکم قطعی علم، سخن نمی‌گوید و اگر از نظر علمی رنگ آبی آرام بخش است، مراد رنگ آبی روشن می‌باشد، که قرآن به صراحت درباره آن اظهار نظری نکرده است و اگر قرآن کریم، چهره مجرمان را با آبی، رنگ‌آمیزی می‌کند، مرادش آبی تیره و مایل به سیاه می‌باشد، نه آبی روشن.

از این آیه می‌توان استفاده کرد که رنگ آبی تیره، مانند سایر رنگ‌های تیره، غم‌انگیز و شوم است.

«رنگ سفید و سیاه در قرآن»

نویسندگان در ادامه بحثی اعجاز رنگ‌ها در قرآن،‌ به رنگ‌های سیاه و سفید می‌پردازند و می‌نویسند: رنگ سفید، رنگ طهارت، پاکی، خلوص، خیر و عدالت است و با رنگ‌ سیاه در تعارض است این رنگ ویژگی‌ها و صفات مثبت و پسندیده‌ای را به تصویر می‌کشد و در قرآن، رنگ سفید به صورت صریح در یازده مورد استفاده شده است که در چهار مرتبه به صورت تقابل با رنگ سیاه آمده است. پژوهشگران این مقاله با اشاره به آیات 106 و 107 سوره آل‌عمران می‌افزایند: «سفید» در این آیات، نماد ایمان و سعادت و «سیاه» نشانه جهل و شقاوت و کفر می‌باشد. قرآن برای بیان سعادت مؤمنان، چهره‌ای سفید ازآنان ارائه می دهد و بدبختی کافران را با رنگ سیاه نشان می‌دهد و این به خاطرخواص ویژه این دو رنگ است.

«بررسی واژه صبغه در قرآن»

بررسی واژه «صبغه» در قرآن، از جمله مواردی است که در بحث اعجاز رنگ‌ها مورد کنکاش قرار گرفته است،‌پژوهش‌گران در این قسمت با اشاره به آیه 138 سوره بقره می‌نویسند: قرآن در این آیه می‌فرماید: تنها رنگ خدایی را بپذیریدکه همان رنگ ایمان، توحید خالص و اسلام است و رنگ‌های نژادی، خرافات، نفاق و شرک را از زندگی ظاهری و باطنی خود حذف کنید.

رنگ خدایی، هم‌رنگ با فطرت و منطق است و چشم اولیای خدا را نوازش می‌دهد و خریدار آن خدا و بهای آن بهشت می‌باشد. پس از میان رنگ‌ها،‌ رنگ خدایی بهترین و زیباترین رنگ است «و من احسَنُ من الله صبغة».

البته تا انسان رنگ هوس‌ها، نژادها و قبیله‌ها را کنار نگذارد، نمی‌تواند رنگ وحدت، برادری و تسلیم بپذیرد و رنگ خدایی پیدا کند.