پاسخ باید در چند محور ارائه شود:

2. طبق منابع اسلامی حقوق به سه دسته قابل تقسیم است: حقوق الله، حقوق والدین، و حقوق متقابل انسانها و از آن‎جا که به گفته برخی کارشناسان رسالة الحقوق امام سجاد از اصیل‎ترین منابع حقوقی شیعه برای شناخت کیفیت و چگونگی روابط سیاسی اجتماعی، اقتصادی و حکومتی در جامعه اسلامی است.[1] لذا در این پاسخ‎نامه به اختصار برخی از موارد حقوقی که در محورهای (حق الله، حق الناس، و حق النفس) در آن رساله مطرح شده به ترتیب اشاره می ‎شود:

الف: حق الله: اولین حق که در آن رساله بیان شد و در منابع دیگر اسلامی مطرح گردیده و در واقع اساس
دین داری است (حق الله) است حقوق به حق‎هایی گفته می شود که خداوند نسبت به بندگانش دارد و این حق یعنی (حق الله) مطلق است و در ازای ادای این حقوق بندگان هیچ حقی نسبت به خداوند ندارند اما در سایر حقوق مناسبات و ادای تکلیف کاملاً متقابل و دو سویه است حقوق الله خاستگاه و منشاء سایر حقوق است ماهیت اخلاقی و ارزشی حقوق شیعی به دلیل همین خاستگاه است.[2] خداوند حقوق فراوان بر بندگانش دارد که اعتقاد و ایمان آوردن به او و عمل به دستورات او و انجام بندگی، بخشی از حقوق الهی بر انسان است. امام سجاد ـ علیه السلام ـ درباره (حق الله) می فرماید: (بزرگترین حق خداوند این است که او را بپرستی و چیزی را شریکش ندانی، و چون از روی اخلاص این کار را کردی خدا بر عهده گرفته است که کار دنیا و آخرت تو را کفایت کند و آنچه از آن بخواهی برایت نگاهدارد.)[3]

ب: حق الناس:

اولاً باید در تعریف حق الناس گفت که حق الناس عبارت است از حقوق متقابل، این حقوق روابط انسان ها و جوامع را در مناسبات گوناگون اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، فردی، فرهنگی، مذهبی، حکومتی، بین المللی قانون مند می کند این حقوق را که خداوند واجب گردانده برای تأمین آسایش فردی و اجتماعی و اصلاح امور و جامعه انسانی است.[4]

مسئله حق الناس در محورهای مختلف مطرح است مثلاً حقوق والدین، حق فرزند به والدین، حقوق زن و شوهر (حقوق خانوادگی) حقوق برادری، حقوق اجتماعی، حقوق همسایه‎داری و موارد متعدد دیگر و چون این حقوق زیباتر از هر جا در کلام امام سجاد بازگو شده لذا به نمونه‎هایی از کلمات نورانی آن حضرت اشاره می شود تا در دل‎ها نفوذ نموده و مفید و مؤثر باشد اما قبل از طرح آن کلمات نورانی باید اشاره شود که حقوق گاهی جنبه فقهی دارد یعنی باید ادا شود و گاهی جنبه اخلاقی و تربیتی دارد گرچه واجب نیست اداء شود اما بهتر است ادا شود. اما در مجموع آنچه برای شما پرسشگر عزیز مفید و آموزنده است جنبه اخلاقی و تربیتی قضیّه است و نه جنبه علمی حقوق لذا به بخش هایی از کلام امام سجاد ـ علیه السلام ـ در این باره اشاره می شود:

ب: حقوق مردم:

1. حق پدر علمی تو و استادت تعظیم او و احترام مجلس اوست که خوب به او گوش کنی و بدو روکنی و با او یاری دهی تا آنچه را نیاز داری به تو بیاموزد به این صورت که عقل خود را خاص او سازی و فهم و هوشت را با او پردازی و دل خود را بدو دهی و خوب چشمت را با او اندازی به سبب ترک لذت و صرف نظر کردن و کم کردن از شهوات.

2. اما حقوق همسر به انسان آن است که هر کدام از دو طرف باید توجه داشته باشد خدا او را آرامش جان و راحت باش تو و انیس و نگاهدار همسرش ساخته و نیز هر کدام از زن و شوهر باید به نعمت وجود همسرش حمد کند و بداند که این نعمت خداست که به او داده و لازم است که با نعمت خدا خوش رفتاری کند و آن را گرامی دارد و با او بسازد.

3. و اما حق مادرت این است که بدانی او تو را در درون خود برداشته که احدی کسی را در آن راه ندهد و از میوه دلش به تو خورانیده که احدی از آن بدیگری نخوراند و او است که ترا با گوشش و چشمش و دستش و پایش و مویش و سراپایش و همه اعضایش نگاهداری کرده و بدین فداکاری خرم و شاد و مواظب بوده و هر ناگواری و دردی را و گرانی و غمی را تحمل کرده است تا دست قدرت خدا او را از تو دفع نموده و تو را از او بر آورده و ترا بروی زمین آورده و باز هم خوش بوده است که تو سیر باشی و او گرسنه و تو جامه پوشی و او برهنه باشد، ترا سیراب کند و خود تشنه بماند ترا در سایه بدارد و خود زیر آفتاب باشد و با سختی کشیدن تو را به نعمت اندر سازد و با بی خوابی خود ترا بخواب کند، پستانش مشک آب تو و جانش فدای تو و بخاطر تو گرم و سرد روزگار را چشیده است.

5. اما حق پدرت، باید بدانی که او ریشه تو است و تو شاخه او هستی و بدانی که اگر او نبود تو نبودی، پس هر زمانی در خود چیزی دیدی که خوشت آمد بدان که از پدرت داری خدا را سپاس گزار و شکر نما.

6. اما حق فرزندت بدان که او از توست و در این دنیا بتو وابسته است خوب باشد یا بد، تو مسئولی از سرپرستی او با پرورش خوب و رهنمائی او به پروردگارش و کمک او به طاعت وی درباره خودت و درباره خودش و بر عمل او ثواب بری و در صورت تقصیر کیفر شوی، پس درباره او کاری کنی که در دنیا حسن داشته باشد.

7. و اما حق برادرت، بدان که او دست تو است که با آن کار می کنی و پشت تو است که به او پناه می بری و عزت تو است که به او اعتماد داری و نیروی تو است که با آن یورش بری مبادا او را ساز و برگ نافرمانی خدا بدانی و نیز وسیله ظلم بحق خدا و او را درباره خودش یار باش و در برابر دشمنش کمک کار.

8. اما حق همسایه حفظ او است هر گاه در خانه نباشد و احترام او است در حضور و یاری و کمک به او است در هر حال عیبی از او وارسی نکنی و از بدی او کاوش منما که بفهمی و اگر بدی او را بدون تجسس و قصد فهمیدی باید برای آنچه فهمیدی چون قلعه محکم و چون پرده ضخیمی باشی تا اگر نیزه ها دلی را برای یافتن بشکافند بدان نرسند که بر آن پیچیده است، در سختی او را رها مکن و در نعمت بر او حسد مبر، و از لغزشش در گذر و از گناهش صرف نظر کن و اگر بر تو نادانی کرد بردباری کن و به مسالمت با او رفتار کن و زبان به دشنام از او بگردان، در این بخش حضرت، به حقوق دیگری از جمله حق دولت، حق مشاور، حق شاگرد، حق مؤذن سجد، و ... اشاره کرده اند، می توانید با مراجعه به منابع معرفی شده آن ها را مطالعه فرمایید.

ج: حقوق النفس:

در ابتداء اختصاراً باید یادآوری شود که این نوع حقوق یعنی حق نفس و اعضاء انسان به انسان بدین معناست که اگر انسان بدان ها توجه نکند در واقع به خود ظلم کرده و ضررش به خودش بر می گردد.

یکی از حقوق که در آن رساله نورانی آمده و برای همگان آموزنده و مفید است جریان حقوق نفس است که به چند نمونه از آن حقوق اشاره می‎شود حضرت فرمود:

حق نفست بر تو این است که کاملاً او را در اطاعت خدا بگماری به زبانت حقش را بپردازی و بگوشت حقش را بپردازی و هم چنین سایر اعضایت، بعد فرمود:

1. حق زبانت آن است که آن را از دشنام حفظ نمایی و به سخن خوب عادتش بدهی و مؤدبش داری و آن را نگاهداری مگر در جایی که نیاز به گفتن باشد و سخن گفتن برای دنیا و یا دین شما مفید باشد. و آن را از پرگویی و
یاوه سرائی کم فایده حفظ کنی، زبان گواه خرد و دلیل عقل است و آراستگی انسان به زیور عقل و خوشی زبان اوست.

2. حق گوش پاک داشتن اوست از شنیدن هر چیزی مگر خبر خوبی که در دلت خیر پدید آورد اخلاق نیک نصیبت نماید، گوش دروازة دل است هر نوع معنی خوب یا بدی را به آن می‎رساند.

3. و اما حق چشمت این است که از هر چه روا نیست آن را بپوشانی و مبتذلش نسازی مگر بدان محل عبرت آوری که از آن بینا شوی یا دانشی بدست آوری زیرا دیده وسیله عبرت است.

4. و اما حق دو پایت این است که با آنها به جایی که روا نیست نروی و آن‎ها را براهی که باعث سبکی راه رونده است نکشانی زیرا آنها تو را حمل می‎ کنند و ترا به راه دین می برند و پیش می اندازند.

5. و اما حق دست تو این است که آن را به ناروا دراز نکنی تا بدست اندازی بدان گرفتار عقوبت آخرت خدا شوی و گرفتار سرزنش مردم در دنیا و آن را از کاری که به تو واجب کرده نبندی ولی آن را احترام کنی با این که از محرمات بسیارش بسنده و بسیاری از آنچه هم که بر او واجب نیست به کار اندازی و چون دست تو در این دنیا از حرام باز ایستاد و خود را شریف داشت یا با عقل و شرافت به کار رفت در آخرت ثواب خوب دارد.

6. و اما حق شکمت این است که آن را ظرف کم و یا بیش از حرام نکنی و از حلال هم باندازه اش بدهی و از حد تقویت به حد شکمخوارگی و بی مروتی نرسانی، و هر گاه گرفتار گرسنگی و تشنگی شد او را ضبط کنی زیرا سیری بی اندازه شکم را بیاشوبد و کسالت آورد که مایه باز ماندن و دور شدن از هر کار نیک و ارجمند است. در آن رساله نورانی حقوق های فراوان دیگر نیز مطرح شده که بدلیل طولانی شدن پاسخ از طرح آن معذوریم و برای اطلاع بیشتر به منبع ذیل مراجعه شود.[5]

و نکته پایانی اینکه خودگذشتکی و ایثار از نشانه های جوان مردی و از ویژگی های رادمردان و اولیای الهی می باشد و هر امری که بر آن از دیدگاه شرع و عقلاء ، خود گذشتگی و ایثار صدق کند نه تنها تضییع حقوق نفس نیست بلکه موجب کمال نفس می باشد .

برای اطلاع بیشتر درباره حقوق مورد نظر خود گذشته از رساله حقوق امام سجاد که بسیار مفید و آموزنده است به منابع ذیل مراجعه کنید:

1. امام خمینی، چهل حدیث ص 307، نشر آثار امام چاپ 20 سال 1378ش.

2. اداب معاشرت، نشر افق فردا، چاپ اول، 1379ش.

3. سید محمد علی جزائری دروس اخلاق اسلامی، نشر مرکز مدیریت حوزه علمیه قم، سال 1382 ش.

4. درآمدی بر حقوق اسلامی، نشر وزارت فرهنگ اسلامی چاپ اول 1368 ش.

5. شرح رسالة حقوق امام سجاد ـ علیه السلام ـ.

*** مارابانظرات خوددرنشرمعارف اهلبیت(ع)یاری دهید***  

نوشته شده توسط شیعه مولا علی (ع)اگر خداتوفیق دهد در سه شنبه 89/12/10 ساعت 2:20 عصر موضوع دانستنی های مذهبی | ***استفاده از مطالب باذکرمنبع وفرستادن صلوان باعجل فرجهم مانعی ندارد*** .التماس دعا***لینک ثابت