دعوت الهی

خداوند می فرماید: «ای پیامبر! بگو این راه من است به سوی خدا می خوانم با بصیرت. من و هر که پیرو من است و خداوند را پاکیزه می دانم و از مشرکان نیز نیستم.»

ابوبکر واسطی گفت: منظور از «به خدا می خوانم با بصیرت» آن است که خود را نمی بینم و آنها را با گواهان خود به پذیرش وامی دارم. معنای دیگر «با بصیرت» این است که باورمندم که هیچ چیز از من نیست تا بهره ای در هدایت آفریده ها بخواهم و معنای دیگر این است که نه در سود و نه در زیان، ما دستی نداریم جز اینکه خدا آنها را به ما نزدیک سازد.

معنای «من و هر که پیرو من است» بنابراین آن است که هیچ کس به مراد خود نمی رسد مگر این که خدا بخواهد و «من از مشرکان نیستم» یعنی این که هدایت را از خود بدانم یا خودم دیگران را بدان بخوانم.

حق، خداست

گفته خداوند که: ای پیامبر! بگو پروردگارم فرمان به قسط داده و این که به هر مسجدی روی نمایید و نماز بخوانید و مخلصانه او را بخواهید و بخوانید چه همان گونه که شما را آورد باز خواهد برد.

معنایش آن است که ویژگی ها و برتری های خود را در نهان جهان بدان ها می نمایانم تا برای آن که می خواهیم و دوستش داریم روشن شود که حق خداست و همه چیز جز او تباه است. به همین جهت پیامبر گفت: راست ترین سخن که عرب گفته است این کلام است که: بدانید که تمامی چیزها به جز خدا تباه و نابود است.

درخواست از خدا

موسی از خداوند خواست و گفت: «پروردگارا! سینه ام را گشاده ساز و کارم را آسان کن.» حال آن که به پیامبر بی درخواست گفته شد: آیا سینه ات را گشاده نساختیم. همین گونه ابراهیم، خدای را درخواست که: «روز رستاخیز خوارم مساز». خدا حبیب خود را بر خلیل برتری داد و به پیامبر ما گفت ـ بی سؤال ـ : روزی که خداوند پیامبر و مؤمنان همراه او را خوار نخواهد ساخت و بدو گفته شد: آیا سینه ات را گشاده نساختیم و از دوشت بارت را برنداشتیم... به راستی که با سختی آسانی است.

مخاطب حضرت حق

از دیگر نکته ها در این باب آن است که: خداوند همه آفریده ها را مخاطب ساخته و به سوی او خوانده و بدو راه نموده و پوشیده و پیدا را نشانش داده است و گفته: این چنین به ابراهیم نهان آسمان و زمین را نمایاندیم.

و گفته دیگر خداوند: «آیا به آفریده های خدا نمی نگردند.» و آیا در خویشتن نمی اندیشند؟ و آیا در شتر نمی نگرند که چگونه آفریده شده... . اما آن گاه که پیامبر را مخاطب می سازد می گوید: آیا نمی بینی ـ ای محمد ـ که خدا چگونه سایه را می گسترد. چون خطاب به دوست است به نام او آغاز می نماید و می گوید: آیا به پروردگارت نمی نگری...

خلیل و حبیب

در تفاوت خلیل (ابراهیم) و حبیب (محمد) گفته اند: خُلّت (دوستی) آن است که دل را به جنبش می آورد و محبت (دوستی) چیزی است که در هستی دل یعنی ژرفای آن جا گرفته باشد و محبت را محبت نامیده اند چون همه چیز را جز محبوب از دل می زداید. بنابراین، حبیب از خلیل برتر است و به ابراهیم گفت: «فرمانی را که گرفته ای به جای آر» و به پیامبر صلی الله علیه و آله ما فرمود: «به زودی چندانت ببخشیم که خشنود گردی».

همین گونه، گفت وگو در برتری حبیب بر خلیل است و دیگر این که حضرت آدم را وقتی خداوند از توبه اش یاد می کند، می گوید: «آدم خداوند را سرپیچید و گمراه گشت». از خطای آدم پیش از توبه یاد می کند و بعد خداوند او را برگزید و بر او بخشود و راه را نشانش داد.

اُنس و محبت

همچنین خطای داود را یاد می آورد و می گوید: «او را بخشودیم» و نیز از سلیمان آگاهی داده است که راستی که سلیمان را آزمودیم و بر صندلی چون پیکری انداختیمش بعد بازگشت و گفت: پروردگارا! مرا ببخش. اما به پیامبر می گوید: خدا ببخشاد تو را چرا آنها را اجازت دادی؟

برخی گفته اند: پیامبر را با مهر خود اُنس داد تا نهراسد و از عتاب بیمی در دل نیاورد و خداوند باز هم گفت: تا خداوند بیامرزد گناهان پیشین و پسین تو را. نخست از آمرزش سخن رانده و گناهش را بخشوده و بعد گناه را آورده است. همچنین برخی گفته اند که: همه آنها را که خداوند به تمامی پیامبران بخشیده مانند آنها را به تنهایی به پیامبر ما داده و برای او افزوده است شکافت ماه و جوشش آب از انگشتان و معراج و دیگر چیزها را.

سوگند به جان محمد

خداوند پس از آن پیامبران را یاد می کند و ویژگی های آنان را برمی شمارد برای ابراهیم، دوستی (خلّت) را و برای موسی، هم سخنی (کلام) را و برای سلیمان، قدرت (ملک) را و برای ایوب، بردباری (صبر) را یاد می کند اما برای پیامبر هیچ یک از کرامت های خود را اضافه نکرد و گفت: به جان تو سوگند ای محمد! که آنان ایمان نیاورده اند تا در اختلاف های خود تو را فرمانروا نسازند. و گفت: هر کدام با تو پیمان بندند با خدا پیمان بسته اند.

گفت: تو آنان را نکشتی بلکه خداوند آنان را کشت و تو تیر نیفکندی آنگاه که تیر انداختی، خدا تیر افکند.

جز این چیزی برای پیامبرش نگفت، چون او را این گونه فرزانه ساخت. پیامبر صلی الله علیه و آله گفت: «خداوندا! با تو است که دلیرم، با تو است که می تازم، با تو است که می کشم، با تو است که دگرگون می گردم».

معنای آیات

شبلی را از معنای این آیه پرسیدند: اگر بر آنها آگاه گردی از آنها می گریزی و پر از هراس آنها می شوی. گفت: یعنی اگر بر همه آنچه از ما جداست آگاه شوی، از آنها می گریزی و به سوی ما پناه می بری.

درباره آیه: پاک است خدایی که بنده اش را شبانه از مسجدالحرام به مسجد اقصی برد، مسجدی که پیرامونش را فرخنده ساختیم. برخی گفته اند: اگر معراج فقط روحی بود چنان که مخالفان گفته اند، نمی گفت: «بنده اش را» چون اسم بنده فقط بر جسم و پیکر راست می آید نه بر روح. در باب آیه: و بزرگواری خدا درباره تو بسیار است گفته اند: یعنی برگزیدن و برکشیدن تو کاری سترگ است چه پیامبری و رسالت را پاداشی نیست و صرف استحقاق است و اگر تنها برای پاداش و استحقاق بود او را بر دیگر پیامبران برتری نمی داد، چون آنها هم بیشتر از پیامبر عمر کرده اند و هم بیشتر او را پرستیده اند و نیز در باب آیه: برای حکم پروردگارت بردبار باش چون تو در چشم مایی. دیگران را می فرماید بردبار باشید تا پاداش گیرید اما پیامبر را می گوید در چشمان ما بردباری را پیشه کن، چه پیامبر را فراتر از آن می داند که در برابر کاری پاداش گیرد و آن برتری جایگاه ویژه او در پیشگاه خداست.

امّت اجماع کردند بر اینکه بعضی از پیامبران فاضل تر از بعضی دیگرند و هم بر این که محمّد صلی الله علیه و آله فاضل تر از همه است و بر آن چند حجت دلالت می کند: حجّت اول: اینکه خدای تعالی می گوید: «وَ مَا أَرْسَلْناکَ إِلاّ رَحْمَةً لِلْعالَمینَ» پس چون رحمتی برای همه جهانیان باشد لازم می آید که از همه جهانیان فاضل تر باشد. حجّت دوم: اینکه خدای تعالی می گوید «وَ رَفَعنا لَکَ ذِکرَکَ» و در معنیِ آن گفته اند که خدای تعالی یاد محمد صلی الله علیه و آله را به ذکر خود در کلمه شهادت مقرون ساخته و همین طور در اذان و در تشهُّد و حال آنکه پیامبرانِ دیگر چنین نیستند. * * *   حجّت سوم: اینکه خدای تعالی طاعت او را به طاعت خود مقرون ساخته و می گوید: «مَنْ یُطِعِ الرَّسُولَ فَقَدْ أَطاعَ اللّهَ» و نیز بیعت او را به بیعت خود، چنان که می گوید: «إِنَّ الَّذینَ یُبایِعُونَکَ إِنَّما یُبایِعُونَ اللّهَ یَدُ اللّهِ فَوْقَ أَیْدِیهِمْ» و عزّت او را به عزّت خود وابسته و می گوید: «وَ لِلّهِ الْعِزَّةُ وَ لِرَسُولِهِ» و هم رضای او را به رضای خود، چنان که می گوید: «وَ اللّهُ وَ رسُولُهُ أَحَقُّ أَنْ یُرْضُوهُ» و سرانجام اجابت او را به اجابت خویش پیوند داده و می گوید: «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا اسْتَجِیبُوا لِلّهِ وَ لِلرَّسُولِ». حجّت چهارم: این است که خدای تعالی دستور داده که به هر سوره یی از قرآن تحدّی کند و لذا می گوید: «فَأْتُوا بِسُورَةٍ مِثْلِهِ» و کوتاه ترین سوره ها سوره کوثر است که عبارت از سه آیه است و خدا آنان را به همه سه آیه از آیات قرآن تحدّی کرده و چون همه قرآن شش هزار آیه است و این یک آیه است، لازم می آید که معجزِ قرآن معجزی یگانه نباشد، بلکه دو هزار معجزه را فزون تر باشد و چون این ثابت شد پس گوییم: خدای تعالی تشریف موسی را به هفت آیه بَیِّنه ذکر کرد، پس برای این که تشریف برای محمّد صلی الله علیه و آله به سبب این همه آیات حاصل آید، سزاوارتر است. حجّت پنجم: اینکه معجزه رسول ما از معجزات انبیای دیگر فاضل تر است، پس واجب می کند که رسول ما فاضل تر از پیامبران دیگر باشد. بیان اولی به استناد به قول آن حضرت صلی الله علیه و آله است که: «القرآنُ فی کلامِ کَآدَمَ فی الموجودات» و بیان دومی چنین است که، خلعت هرگاه شریف تر باشد، خداوند آن نزد پادشاه گرامی تر باشد. حجّت ششم: این است که معجزه آن حضرت صلی الله علیه و آله قرآن است و آن از جنس حروف و اصوات است و آنها اَعراضی هستند که باقی نمی مانند و حال آنکه معجزات پیامبران دیگر از جنس امور باقی است و لیکن خدای سبحان، معجزه محمد صلی الله علیه و آله را تا پایان دهر باقی ساخت و حال آنکه معجزات انبیای دیگر را فانی و منقضی گردانید. حجّت هفتم: این است که خدای تعالی پس از آنکه احوال پیامبران را حکایت کرد گفت: «أُولئِکَ الَّذِینَ هَدَی اللّهُ فَبِهُداهُمُ اقْتَدِهْ» پس محمد صلی الله علیه و آله را فرمود به اقتدای به کسانی که پیش از او بودند. حال باید گفت که یا او را به اقتدایِ ایشان امر کرد در اصول دین و آن جایز نیست زیرا تقلید است و یا در فروع دین و آن نیز جایز نیست زیرا شرعِ او، شریعت های دیگر را نسخ کرد، پس باقی نمی ماند جز اینکه مراد به آن، محاسنِ اخلاق باشد. پس گویی خدای تعالی می گوید: ما تو را بر احوال و سیرت های ایشان آگاه کردیم؛ پس تو زیباترین و بهترین آنها را برگزین و در همه آنها از ایشان اقتدا کن و این اقتضا می کند که در او همه خصال پسندیده که در آنها پراکنده بود جمع باشد و این واجب می کند که او از ایشان فاضل تر باشد. حجّت هشتم: این است که آن حضرت صلی الله علیه و آله به سوی همه آفریدگان مبعوث بوده و این اقتضا می کند که مشقّت او بیشتر بوده باشد، پس واجب می کند که فاضل تر باشد، اما اینکه او بر همه خلق مبعوث بوده بنابر قول خدای تعالی است که: «وَ ما اَرْسَلْناکَ اِلاّ کافَّةً لِلنّاسِ» و امّا اینکه همین اقتضا می کند که مشقّت او بیشتر باشد، به دلیل این است که انسانی تنها بدونِ مال و یار و مددکاری، هرگاه به همه جهانیان بگوید: «یا اَیُّها الکافِرُونَ» همه دشمن او شوند و در این حال از همه ترسان باشد. حجت نهم: این است که دین محمد صلی الله علیه و آله برترین ادیان است، پس لازم می آید که محمد صلی الله علیه و آله فاضل ترین پیامبران باشد. بیان معنیِ آن چنین است که خدای تعالی، اسلام را ناسخی برای ادیان دیگر قرار داده و واجب است که ناسخ فاضل تر باشد، زیرا آن حضرت صلی الله علیه و آله می گوید: «مَن سَنَّ سُنَّةً فَلَهُ اَجْرُها وَ اَجْرُ مَنْ عَمِلَ بها اِلی یَوْمِ الْقِیامَةِ» پس چون این دین فاضل تر و به ثواب بیشتر است، واضعِ آن نیز به ثواب از واضعان ادیان دیگر بیشتر است، پس لازم می آید که محمد صلی الله علیه و آله از پیامبران دیگر فاضل تر باشد. حجّت دهم: این است که امت محمد صلی الله علیه و آله فاضل ترین امت ها است. پس واجب می کند که محمد صلی الله علیه و آله فاضل ترین پیامبران باشد. بیان بخش اول چنین است که خدای تعالی می گوید: «کُنْتُمْ خَیْرَ أُمَّةٍ أُخْرِجَتْ لِلنّاسِ». بیان بخش دوم چنین است که امت این فضیلت را برای پیروی محمد صلی الله علیه و آله به دست کردند. خدای تعالی می گوید: «قُلْ إِنْ کُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللّهَ فَاتَّبِعُونی یُحْبِبْکُمُ اللّهُ» و فضیلتِ تابع مایه فضیلتِ متبوع است و نیز آن حضرت صلی الله علیه و آله به ثواب بیشتر بوده زیرا وی به انس و جن مبعوث بوده، پس واجب می کند که ثواب او بیشتر باشد زیرا کثرتِ پیروان را در علوّ شأن متبوع اثری هست. حجّت یازدهم: این است که آن حضرت صلی الله علیه و آله خاتم رسولان بوده پس واجب می کند که فاضل تر باشد. حجّت دوازدهم: این است که تفضیل بعضی از پیامبران بر بعضی دیگر به چند دلیل باشد. یکی از آنها کثرتِ معجزاتی است که دلیل بر صدق ایشان می کند و موجب تشریف ایشان است و از این ها در حتی پیامبر ما ـ که درود بر او باد ـ اموری است که از سه هزار بیشتر است.